Συμβολισμός

Συμβολισμός: Πρόκειται περί της τέχνης που εκφράζει ότι θέλει να δείξει με σύμβολα ή συμβολικές εικόνες. Οι συμβολισμοί είναι γνωστοί εκ των προτέρων κι αποτελούν ένα είδος "κώδικα". Αποτελεί καλλιτεχνικό ρεύμα που αναπτύχθηκε στα τέλη του 19ου αιώνα, γαλλικής και βελγικής προέλευσης. Ο όρος προέρχεται από τη λέξη "σύμβολο". Αναπτύχθηκε κυρίως στη ποίηση, ωστόσο συναντάται και στις εικαστικές τέχνες.

Ο γαλλικός συμβολισμός γεννήθηκε σε μεγάλο βαθμό ως αντίδραση απέναντι σε Νατουραλισμό και Ρεαλισμό, ρεύματα που προηγήθηκαν χρονικά και που προσπάθησαν να συλλάβουν τη πραγματικότητα με πιστό τρόπο. Ο συμβολισμός από την πλευρά του αντιπαρέβαλε την πνευματικότητα, τη φαντασία και τ' όνειρο ως αναπόσπαστο μέρος καλλιτεχνικής δημιουργίας.

Το κίνημα του συμβολισμού στη λογοτεχνία έχει τις ρίζες του στα "'Ανθη του Κακού" του Κάρολου Μπωντλαίρ. Τα αισθητικά του χαρακτηριστικά εξελίχθηκαν κι αποσαφηνίστηκαν κυρίως από τους Στεφάν Μαλαρμέ και Πωλ Βερλαίν κατά την δεκαετία του 1870. Το 1880 μια σειρά από μανιφέστα των συμβολιστών εμφανίστηκαν δημόσια κι ενέπνευσαν πιότερους καλλιτέχνες.

Στις υπόλοιπες μορφές της τέχνης, θα λέγαμε πως εμφανίζεται μ' ελαφρά διαφορετική μορφή, κυρίως ως κίνημα που αντιπροσωπεύει τη πιο σκοτεινή (μεσαιωνικής επίδρασης) πλευρά του Ρομαντισμού. Σ' αντίθεση όμως με τη ρομαντική τέχνη, ήταν λιγότερο επαναστατικός. Τα έργα του Έντγκαρ 'Αλαν Πόε θεωρούνται μία από τις σημαντικότερες επιρροές της συμβολικής τέχνης. Πίστευαν πως σκοπός της τέχνης είναι να συλλάβει και να εκφράσει περισσότερο απόλυτες αλήθειες, που μπορεί να προσεγγίσει μ' έμμεσους τρόπους. Γι' αυτό το λόγο, έγραφαν με μεταφορικό τρόπο, χρησιμοποιώντας εικόνες κι αντικείμενα με συμβολική έννοια. Έντονο ήταν το μεταφυσικό ή μυστικιστικό στοιχείο. Ο θάνατος, μυθολογικά αλλά και δραματικά στοιχεία, ήταν έντονα στη θεματολογία.

Σημαντική συνεισφορά στον ιδεολογικό καθορισμό του κινήματος του συμβολισμού είχε ο Βερλαίν. Το μανιφέστο του συμβολισμού εκδόθηκε το 1886 από τον ελληνικής καταγωγής ποιητή Ζαν Μορεάς. Σύμφωνα με τον ίδιο, ο συμβολισμός ήταν εχθρικός απέναντι στις σαφείς διακηρύξεις, τις ρητορείες και τον ψεύτικο συναισθηματισμό, ενώ στόχος του ήταν "να ντύσει το ιδεατό σ' αντιληπτή μορφή", μέσω των συμβόλων. Για τους συμβολιστές, καθημερινά θέματα ή φυσικά τοπία αντιμετωπίζονται ως επιφανειακές αναπραστάσεις αρχέγονων και βαθύτερων ιδανικών.

Μπορούμε να πούμε πως οι φιλοσοφικές ιδέες του Σοπενάουερ περιέχουν κοινές ανησυχίες με το κίνημα. Είναι χαρακτηριστικό ότι κι οι δύο πλευρές πίστευαν στο ρόλο της τέχνης ως ένα καταφύγιο απέναντι στην σκληρότητα του κόσμου. Με βάση αυτή την επιθυμία ήταν που οι συμβολιστές δανείστηκαν και θέματα του μυστικισμού.

Αποτέλεσε κυρίως καλλιτεχνικό ρεύμα στη ποίηση, όπου ήταν ευκολότερο να υϊοθετηθούν τα ιδεολογικά χαρακτηριστικά του. Πρόδρομοι του των συμβολικών ποιητών αποτελούν οι Μπωντλαίρ, Λωτρεαμόν & Ζεράρ ντε Νερβάλ. Βασικότεροι ποιητές, εκπρόσωποι του κινήματος του συμβολισμού είν' οι Βερλαίν, Ρεμπώ, Αλμπέρ Ζιρώ και Μαλλαρμέ. Στο μυθιστόρημα, ξεχωρίζει το έργο του Joris-Karl Huysmans, "A Rebours" (1884), το οποίο θεωρείται ότι μιμήθηκε αργότερα ο Όσκαρ Ουάιλντ στο "Πορτρέτο Του Ντόριαν Γκρέυ". Σημαντικός κι αντιπροσωπευτικός συγγραφέας είναι κι ο Πωλ 'Ανταμ, με κυριότερο ίσως έργο του το "Les Demoiselles Goubert", γραμμένο σε συνεργασία με τον Μορεάς το 1886.

Στις εικαστικές τέχνες δε χαρακτηρίζεται απαραίτητα απ' ομοιογενές ύφος ή συγκεκριμένες τεχνικές. Υπήρξαν αρκετές ομάδες συμβολιστικών ζωγράφων και εικαστικών καλλιτεχνών, συχνά ετερόκλητων, μεταξύ των οποίων ο Μορώ, κι ο Μουνχ. Στη ζωγραφική είχε μεγαλύτερη απήχηση κι εξάπλωση σ' άλλες χώρες της Ευρώπης, σ' αντίθεση με τη ποίηση. Έτσι, έχουμε δείγματα συμβολισμού από Ρώσους καλλιτέχνες, καθώς επίσης κι από μορφές της αμερικανικής τέχνης, όπως τον Elihu Vedder. Στη γλυπτική, πολλές φορές ο Ροντέν θεωρείται συμβολιστικός.

Είχε κάποια επιρροή στη μουσική επίσης. Πολλοί συμβολιστικοί συγγραφείς και κριτικοί ήταν ενθουσιώδεις για τη μουσική του Ρίχαρντ Βάγκνερ. Η αισθητική του θεωρείται πως άσκησε βαθιά επίδραση στα έργα του Κλώντ Ντεμπυσύ. Ένα από τα γνωστότερα έργα του (Prelude a l'apres-midi d'un faune) είναι εμπνευσμένο από το ομώνυμο ποίημα του Μαλλαρμέ (L'apres-midi d'un faune). Ακόμα ένας συνθέτης, ο Arnold Schoenberg, δανείστηκε στοιχεία από συμβολικά ποιήματα του Ζιρώ.

Είχε σημαντική επιρροή σε μεταγενέστερα καλλιτεχνικά κινήματα και τα ίχνη του είν' εμφανή σε διάφορους νεωτεριστικούς καλλιτέχνες. Στους ποιητές ή λογοτέχνες που επηρεάστηκαν, συγκαταλέγονται συχνά οι Πώλ Βαλερύ, Μαρσέλ Προύστ και Γκιγιώμ Απολλιναίρ (Γαλλία), Τ. Σ. Έλιοτ, Ουίλλιαμ Μπάτλερ Γέητς και Τζέημς Τζόυς (αγγλόφωνη λογοτεχνία).

Οι ζωγράφοι ήταν επίσης σημαντική επιρροή για το κίνημα του Εξπρεσιονισμού αλλά και για τον Υπερρεαλισμό. Ακόμα, οι αρλεκίνοι, οι άποροι κι οι κλόουν της "μπλε περιόδου" του Πικάσο παρουσιάζουν την επιρροή του συμβολισμού. Στον κινηματογράφο, αρκετές ταινίες της περιόδου του γερμανικού εξπρεσιονισμού στηρίχθηκαν σε μεγάλο βαθμό στην αισθητική αυτή.