Τα δέκα μυστήρια του μυαλού

Τα δέκα μυστήρια του μυαλού

Το μυαλό και οι δραστηριότητές του είναι ένα από τα μεγαλύτερα μυστήρια που απασχολούν τον άνθρωπο από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα

του Νίκου Ιτσινέ
nitsines@kathimerini.gr

Πολλοί επιστήμονες και φιλόσοφοι προσπάθησαν να εξηγήσουν και να ερμηνεύσουν ορισμένα από τα χαρακτηριστικά του και να αποδείξουν με τους πιο ευφάνταστους τρόπους τις θεωρίες που διατυπώθηκαν. Παρότι ωστόσο οι επιστήμη και η ανθρώπινη σκέψη έχει κάνει μεγάλα βήματα προόδου, κανείς δεν έχει καταφέρει να δώσει επαρκείς εξηγήσεις που ν' αποκαλύπτουν τα μυστήρια του εγκεφάλου.

Εδώ είναι μερικά από εκείνα τα χαρακτηριστικά που μας είναι γνωστά και ορισμένα που δεν καταλαβαίνουμε.

Τα όνειρα

Εάν κάποιος κάνει μια έρευνα και ρωτήσει δέκα ανθρώπους από τι δημιουργούνται τα όνειρα, το πιο πιθανό είναι να λάβει δέκα διαφορετικές απαντήσεις. Αυτό συμβαίνει γιατί οι επιστήμονες δεν έχουν ακόμη διαλεκάνει αυτό το μυστήριο. Η μία πιθανότητα είναι τα όνειρα να αποτελούν ένα είδος άσκησης για τον εγκέφαλος διεγείροντας την κίνηση μεταξύ των κυττάρων.

Μία άλλη θεωρία είναι ότι τα όνειρα είναι μια διαδικασία με την οποία οι άνθρωποι επεξεργάζονται όλες εκείνες της καταστάσεις που βίωσαν και όλα εκείνα που δεν έκαναν, ώστε να καταλήξουν σε μια απόφαση ή να δημιουργήσουν αναμνήσεις.

Πάντως υπάρχει ένα σημείο στο οποίο συμφωνούν οι επιστήμονες: Οι άνθρωποι ονειρεύονται όταν βρισκονται στον πιο βαθύ ύπνο.

Ο ύπνος

Είναι από τα πιο κοινά χαρακτηριστικά του ζωικού βασιλείου. Το κάνουν οι μύγες, οι τίγρεις, οι ελέφαντες, ακόμη και φάλαινες. Όσο για τον άνθρωπο, αυτός δεν φαίνεται να χορταίνει ποτέ ύπνο. Μιλάμε γι' αυτή τη διαδικασία τόσο σημαντική, που παιρνάμε περίπου το ένα τέταρτο της ζωής μας καθώς κοιμόμαστε. Η βαθύτερη αιτία του ύπνου όμως, δεν έχει αποκαλυφθεί ακόμη. Οι επιστήμονες γνωρίζουν ωστόσο, πως ο ύπνος είναι ζωτικός για την επιβίωση των θηλαστικών. Η παρατεταμένη αϋπνία μπορεί ν οδηγήσει σε κυκλοθυμική ψυχολογική διάθεση, σε παραισθήσεις και σε ακραίες περιπτώσεις ακόμη και στο θάνατο.

Υπάρχουν δύο καταστάσεις του ύπνου. Της αργής κίνησης του ματιού (NREM - non-rapid eye movement), όπου ο εγκέφαλος βρίσκεται σε χαμηλού μεταβολισμού δραστηριότητα και της γρήγορης κίνησης του ματιού (REM - rapid eye movent), κατά τη διάρκεια της οποίας ο εγκέφαλος έχει έντονη δραστηριότητα.

Κατά τη διαδικασία του NREM, το σώμα κάνει ουσιαστικά ένα διάλλειμμα, θυμίζοντας κατάσταση χειμερίας νάρκης. Από την άλλη πλευρά πιστεύεται ότι το μυαλό στην κατάσταση REM οργανώνει και τακτοποιεί τις αναμνήσεις του. Ωστόσο, κάτι τέτοιο δεν έχει αποδειχθεί γιατι το REM δεν συνδέεται πάντα με τις αναμνήσεις.

Κέντρο ελέγχου

Πρόκειται για το βιολογικό ρολόι, το οποίο βρίσκεται στον υποθάλαμο του εγκεφάλου, και προγραμματίζει το σώμα για τον 24ωρο κύκλο του. Το πιο εμφανές χαρακτηριστικό του είναι ο κύκλος του ύπνου, όμως το βιολογικό ρολόι έχει επιπτώσεις στη χώνεψη, τη θερμοκρασία του σώματος, την πίεση του αίματος και την παραγωγή ορμονών. Οι ερευνητές ανακάλυψαν πως η ένταση του φωτός μπορεί να πάει το βιολογικό ρολό μπροστά ή πίσω ρυθμίζοντας την ορμόνη μελατονίνη.

Τελευταία γίνεται λόγος αν τα συμπληρώματα μελατονίνης μπορούν να βοηθήσουν στην πρόληψη του τζετ λαγκ, μετά από τα υπερατλαντικά ταξίδια.

Η μνήμη

Ορισμένες εμπειρίες δεν ξεχνιούνται εύκολα, όπως για παράδειγμα το πρώτο φιλί. Με ποιο τρόπο όμως ένα άτομο διατηρεί αυτές τις προσωπικές «ταινίες»; Οι επιστήμονες χρησιμοποιώντας τεχνικές εγκεφαλικής απεικόνισης, αποκάλυψαν τον μηχανισμό που δημιουργεί και αποθηκεύει αυτές τις αναμνήσεις. Ανακάλυψαν ότι ο ιππόκαμπος που βρίσκεται μέσα στον εγκεφαλικό φλοιό, μπορεί να λειτουργεί ως κουτί αναμνήσεων. Όμως, η περιοχή αποθήκευσης δεν είναι τόσο ξεκάθαρη καθώς πραγματικές και ψεύτικες αναμνήσεις ενεργοποιούν παρόμοιες περιοχές του εγκεφάλου. Προκειμένου λοιπόν να ανακαλύψουν τις πραγματικές αναμνήσεις, ορισμένοι ερευνητές ζητούν από το υποκείμενο να ανακαλέσει μία μνήμη ανάλογα με το θέμα, κάτι που είναι πολύ δυσκολότερο απ' ότι νομίζουμε.

Η πλάκα και το χιούμορ

Το γέλιο είναι μία από τις λιγότερο κατανοητές συνήθειες του ανθρώπου. Οι επιστήμονες διαπίστωσαν ότι κατά τη διάρκεια του γέλιου ενεργοποιούνται τρεις περιοχές του εγκεφάλου: ένα κομμάτι της ανάμνησης που βοηθάει τον άνθρωπο να καταλάβει το αστείο, η περιοχή της κίνησης που δίνει την εντολή στους μυς να κινηθείς και την περιοχή των συναισθημάτων, που δημιουργεί αυτό το συναίσθημα της ευφορίας. Παραμένει όμως άγνωστο γιατί ένα άτομο μπορεί να γελάει με τα «χαζά» ανέκδοτα του αδελφού του και γιατί ένα άλλο γελάει ότι βλέπει μία ταινία τρόμου.

Σύμφωνα με τον Τζον Μορέαλ, ο οποίος είναι ένας από τους πρωτοπόρους στην έρευνα του γέλιου στο College of William and Mary, το γέιο είναι μία παιχνιδιάρικη αντίδραση σε μη συμβατικές ιστορίες. Άλλοι επιστήμονες εξηγούν πως το γέλιο είναι ένας τρόπος να πούμε σ' ένα άλλο άτομο ότι η ενέργεια του ήταν διασκεδαστική. Ωστόσο, ένα πράγμα είναι σίγουρο. Το γέλιο μας κάνει να αισθανόμαστε καλύτερα.

Φύση εναντίον φύσης

Στην αέναη διαμάχη αν οι σκέψεις και οι προσωπικότητες μας ελέγχονται από τα γονίδια και το περιβάλλον, οι επιστήμονες προσπαθούν να συγκεντρώσουν πειστικά αποδεικτικά στοιχεία για το αν συμβαίνουν και τα δύο ή κανένα από αυτά. Η μελέτη των γονιδίων μας δείχνει ότι έχουμε μικρό έλεγχο σε ορισμένα πράγματα, ωστόσο σε πολλές καταστάσεις και ειδικότερα κάτω από πίεση μπορούμε να δείξουμε ποιοι είμαστε και τι κάνουμε.

Το μυστήριο του θανάτου

Γιατί γερνάει ο άνθρωπος; Έχουμε γεννηθεί με έναν γερό και εύρωστο οργανισμό γεμάτο με μηχανισμούς για την καταπολέμηση ασθενειών και τραυματισμών. Όμως, όσο γερνάμε, οι μηχανισμοί επιδιόρθωσης του σώματός μας αρχίζουν να αποδίδουν όλο και λίγοτερο. Το αποτέλεσμα είναι να μειώνεται η ικανότητα να επουλώνει φυσικούς τραυματισμούς και ν' αντιμετωπίζει το στρες.

Υπάρχουν δύο θεωρίες γιατί γερνάνε οι άνθρωποι: 1) Όπως και άλλα ανθρώπινα χαρακτηριστικά, έτσι και η διαδικασία της γήρανσης ν' αποτελεί μέρος των ανθρώπινων γονιδίων και είναι με κάποιο τρόπο επωφελής. 2) Η λιγότερο αισιόδοξη άποψη είναι, ότι η γήρανση δεν έχει κάποιο νόημα και είναι αποτέλεσμα της ζημιάς που υφίστανται τα κύτταρα κατά τη διάρκεια της ζωής του ανθρώπου. Πάντως, οι επιστήμονες είναι αισιόδοξοι ότι θα καταφέρουν να επιτύχουν την παράταση της ζωής, ακόμη και να διπλασιάσουν τον κύκλο της.

Βαθιά κατάψυξη

Μπορεί η αθανασία να μην είναι πραγματικότητα, όμως η κρυονική μπορεί να προσφέρει σε ορισμένους ανθρώπους δύο ζωές. Ορισμένα κέντρα κρυονικής όπως το Ίδρυμα Alcor για την Παράταση της Ζωής στην Αριζόνα των ΗΠΑ, διατηρούν σωματα ανθρώπων σε κάδους με υγρό άζωτο στους μείον 78 βαθμούς Κελσίου. Τα σώματα καταψύχονται αμέσως μετά την έλευση του θανάτου.

Η βασική ιδέα είναι ότι εάν ένας άνθρωπος πεθάνει από μία ανίατη για τα σημερινά δεδομένα ασθένεια, θα μπορεί να «ξεπαγώσει» και να επανέλθει στη ζωή κάποια στιγμή στο μέλλον, όταν θα έχει βρθεί η αντίστοιχη θεραπεία.

Τα σώματα είναι τοποθετημένα μέσα στους κάδους με το κεφάλι προς τα κάτω, έτσι ώστε αν υπάρχει κάποια διαρροή, ο εγκέφαλος να παραμείνει μέσα στο υγρό άζωτο και να διατηρηθεί. Κάνενα από τα σώματα που διατηρούνται με την κρυονική δεν έχει αναγεννηθεί καθώς δεν υπάρχει η τεχνολογία. Μία ουσιαστική λεπτομέρεια είναι πως εάν το σώμα ενός ανθρώπου δεν αποψυχθεί στη σωστή θερμοκρασία, τότε τα κύτταρά του θα μετατραπούν σε πάγο και θα εκραγούν.

Η συνείδηση

Όταν ξυπνήσετε το πρωί, ίσως παρατηρήσετε ότι ο ήλιος μόλις έχει ανατείλει, ίσως ακούσετε και τα πουλιά να καλαηδούν και ακόμη μπορεί να νιώσετε χαρά καθώς το πρωινό αεράκι σας χτυπάει στο πρόσωπο. Με λίγα λόγια έχετε συνείδηση. Αυτό το πολύπλοκο θέμα απασχολεί τους επιστήμονες από την αρχαιότητα. Οι μεγαλύτεροι φιλόσοφοι προσπάθησαν να εξηγήσουν πως οι διάφορες διαδικασίες στον εγκέφαλο οδηγούν σε προσωπικές εμπειρίες. Μέχρι στιγμής, το μόνο που κατάφεραν είναι να δημιουργήσουν έναν μακρύ κατάλογο από ερωτήσεις.